Dąb Bartek pomnikiem przyrody

Na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia 7 kwietnia 1949 r., Orzeczeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach nr 1 z dnia 2 grudnia 1952 roku, ogłoszonym w Dzienniku Urzędowym Województwa Kieleckiego nr 1 z dnia 25 lutego 1954 r., dąb Bartek został uznany za chroniony prawem pomnik przyrody. W orzeczeniu podano następujący opis dębu: Dąb Bartek o wymiarach: pierśnica 2,65 m, obwód pnia na wysokości 1,30 m = 8,32 m, wysokość 23 m, powierzchnia korony 879 m², wiek ponad 1200 lat.

Ponownie Rozporządzeniem Wojewody Świętokrzyskiego nr 35/2007 z dnia 12 grudnia 2007 roku (Dz. Urz. Woj. Świętokrzyskiego nr 239 poz. 3552 z 14 grudnia 2007 roku) uznano dąb szypułkowy Bartek za podlegający ochronie jako pomnik przyrody. Wówczas podano następujące wymiary: obwód pnia na wysokości 1,30 m od ziemi – 964 cm, wysokość ok. 25 m, wiek ok. 1200 lat. Sprawującym nadzór nad pomnikiem przyrody był wówczas wojewódzki konserwator przyrody.

Uchwałą Nr 22/VII/2017 Rady Gminy Zagnańsk z dnia 29 marca 2017 roku w sprawie pomnika przyrody obowiązki w zakresie nadzoru nad pomnikiem przyrody scedowano na zarządcę terenu, tzn. nadleśniczego Nadleśnictwa Zagnańsk. Tym samym Lasy Państwowe przejęły opiekę nad Bartkiem.

Projekt kompleksowej ochrony, promocji i zachowania dębu Bartek

Dąb Bartek to najsłynniejsze polskie drzewo pomnikowe, a jego stan i działania ochronne wzbudzają wiele zainteresowania różnych środowisk. Aby kompleksowo rozpoznać jego kondycję zdrowotną, a na podstawie wykonanych badań podjąć decyzję o kierunku ochrony leśnicy podjęli szereg działań. Pierwszym krokiem było formalne przejęcie przez Nadleśnictwo Zagnańsk od gminy Zagnańsk nadzoru nad pomnikiem przyrody. Współpraca z samorządowcami trwa nadal – Bartek to największa atrakcja turystyczna gminy, a nawet województwa świętokrzyskiego. Nadleśnictwo Zagnańsk i Urząd Gminy w Zagnańsku pod hasłem Bartek nasz wspólny znajomy realizują szereg działań w obszarze turystyki, edukacji i promocji. Leśnicy opracowali projekt zagospodarowania turystycznego bezpośredniej okolicy drzewa, a gmina stara się o środki na budowę Centrum Edukacyjnego Fauny i Flory Gór Świętokrzyskich. Ponieważ liczba turystów, którzy odwiedzają Bartka to tysiące osób rocznie konieczna jest nowa infrastruktura, która pozwoli na bezpieczne dla drzewa zwiedzanie. System monitorujący z funkcją online i nowe ogrodzenie wokół drzewa to działania, które zwiększają jego bezpieczeństwo. Obraz Bartka dostępny online jest także atrakcją dla turystów i licznych sympatyków tego drzewa, dla których często ma on wartość sentymentalną. Warto chociażby wspomnieć, że tu, obok Bartka w Technikum Leśnym w Zagnańsku wykształciło się wielu leśników, a do dziś w pobliżu drzewa odbywa się „pasowanie na Borusa” – swoisty chrzest bojowy dla uczniów klas pierwszych.

Główny kierunek działań realizowanych w projekcie dotyczy określenia stanu zdrowotnego i statyki drzewa. Badania zlecone przez leśników realizowane są przez naukowców koordynowanych przez Instytut Badawczy Leśnictwa. Wstępnie już wiemy, że jak na swój wiek i historię, której był świadkiem (w tym pożar w pobliżu – rok 1905) Bartek ma dobrą kondycję. Potwierdziły to badania fitopatologiczne i entomologiczne. Leśnicy czekają na wynik jednej z najważniejszych ekspertyz – wytrzymałości pnia drzewa wykonywanej przez Politechnikę Łódzką oraz specjalistów z zakresu dendrologii. W tym celu jesienią wykonane zostały badania z użyciem sonicznego tomografu komputerowego, które pomogą w określeniu, czy istniejące podpory są wystarczające, lub czy konieczne będzie ich wzmocnienie albo zastosowanie nowego rozwiązania.

Projekt zakłada nie tylko ochronę, ale i zachowanie Bartka poprzez próbę jego rozmnażania. Realizowane jest rozmnażanie wegetatywne – dzięki pobranym fragmentom drzewa i pracy leśników z Arboretum Leśnego przy Nadleśnictwie Syców doczekaliśmy się kilkuset „Bartusiów”. W ostatnich latach w ramach badań zleconych przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych naukowcy z Instytutu Dendrologii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku próbują rozmnażać Bartka także z wykorzystaniem kultur in vitro – już wiemy, że Bartek jest trudny do odtworzenia, ale próby uzyskania klonów wciąż trwają. W tym roku udało się też zebrać kilkadziesiąt żołędzi – co u Bartka jest niezwykle rzadkie. Zostały one przekazane do Nadleśnictwa Daleszyce, gdzie w Gospodarstwie Nasienno-Szkółkarskim leśnicy będą próbowali wyhodować „Bartusie”.

Bartek żyje już blisko 700 lat i jak wskazują badania – pomimo burzliwej historii, której nieraz był świadkiem ma się całkiem nieźle. Miejmy nadzieję, że leśnikom uda się zachować go jak najdłużej. Mimo potężnych rozmiarów – ma 28,5 m wysokości i 13,4 m obwodu mierzonego przy ziemi działania na rzecz jego ochrony muszą być ostrożne i przemyślane. Efektem projektu będzie wypracowanie przez leśników sposobu postępowania z wiekowymi drzewami, przydatnego dla ratowania innych pomników przyrody. Pieniądze na program pochodzą z funduszu leśnego LP.

Już wiosną będzie można obserwować działania naukowców z Instytutu Badawczego Leśnictwa, którzy na zlecenie Lasów Państwowych będą kontynuowali rozpoczęte w tym roku badania dotyczące fitopatologii, entomologii, hydrologii, fizjologii roślin, rozmnażania, statyki, a także różnorodności biologicznej związanej z Bartkiem. Obecnie obserwując obraz online możemy zobaczyć drzewo, a także turystów, dla których odwiedziny u Bartka to obowiązkowy punkt wyjazdów w świętokrzyskie.